En als je straks anders wilt, kun je niet meer!
Mensch, durf te leven!
Klinkt misschien bekend in de oren?
Het levenslied dat vooral bekend werd door de versie van Ramses Shaffy uit ’60 maar is geschreven door Dirk Witte in 1917.
Mens, durf te leven. Het liedje gaat onder andere over hoezeer we ons in ons leven laten leiden door de meningen van anderen, de verwachtingen van de samenleving bij de inrichting van ons bestaan. Nog een stukje:
Ze kiezen je toekomst en kiezen je werk,
Ze zoeken een kroeg voor je uit en een kerk, En wat j’ aan de armen moet geven. Mensch, is dat te leven?
Zijn wij in staat om een eigen leven te leiden? Ik denk dat in veel opzichten het liedje verouderd is. De verzuiling die in het liedje doorklinkt is voorbij, we hebben in de loop van de 20ste eeuw vele maatschappelijk en sociale beknellende banden losgemaakt. Hierdoor hebben we een ongekende vrijheid verworven. En ik denk dat dit iets goeds is. Kijkend naar andere samenlevingen op de wereld – de kranten staan dagelijks vol met verhalen over onderdrukking en geweld waar het gaat om staatsinrichting – denk ik dat we in een bijzondere positie verkeren dat wij ons met een nieuw probleem kunnen bezighouden: hoe om te gaan met onze vrijheid?
Dit wordt het sterkst ervaren in een dilemma: een keuze waarbij twee belangen op het spel staan én elkaar in het kiezen uitsluiten. Wel of niet trouwen? Je solliciteert op een baan en krijgt opeens een andere aangeboden, is die misschien niet leuker?
In de veelheid van keuzes die ons tegenwoordig overvallen bevinden zich keuzes van verschillende soorten: welke baan? wat vanavond te eten? welke kleren aan voor het diner? samenwonen of toch nog een tijdje alleen? nog een paar jaar doorwerken of toch met pre-pensioen? een nieuwe ipad of een samsung tablet?…
We worden tegenwoordig veelal overspoeld met keuzes waarvan we ons kunnen afvragen hoe belangrijk ze nu echt zijn. In de kunst van het kiezen is het allereerst van belang het onderscheid te kunnen maken tussen belangrijke keuzes en minder belangrijke keuzes. En te leren zien welke nu echt van belang zijn voor ons.
Bij de wezenlijke keuzes op het gebied van relaties, werk, levensinvulling kunnen we zoals gezegd niet langer steunen op de maatschappelijke en sociale conventies. Daarin voelen we ons soms zonder houvast en oriëntatie. De traditionele levensloop van mensen is verandert in een zogenaamde keuzebiografie. Het zijn uiteindelijk onze keuzes die onze levensloop bepalen. Daarom voelen wij de zwaarte er ook zo van: als we verkeerd kiezen, leiden we misschien een verkeerd leven.
Hieruit valt misschien ook weer iets te leren: blijkbaar is het voor ons van groot belang een goed leven te leiden. En dat wil dan dus zeggen een leven dat bij ons past, dat in overeenstemming is met onze vermogens, Want uit het thema van deze avond blijkt hoezeer die verworven vrijheid nieuwe vragen en problemen met zich meebrengt. Een van de meest prangende daarvan is de vraag hoe te kiezen?
Wanneer er geen vanzelfsprekendheden en algemene conventies zijn, waar baseer ik mijn keuzes dan op?
Vanuit humanistische perspectief wil ik er op wijzen dat met vrijheid ook altijd verantwoordelijkheid hoort. Beiden vormen zijden van eenzelfde medaille. Vaak hebben we een verkeerde voorstelling van vrijheid: alsof het om een onbegrensde ruimte gaat waarin we onbelemmerd kunnen doen waar we zin in hebben. Deze vrijheid is een illusie. Ze bestaat eenvoudig niet omdat we ons ten eerste altijd in een begrensde situatie bevinden, en ten tweede wij, zodra we onze vrijheid benutten, onszelf tegelijk vastleggen en bepalen.
talenten en ook waarden en belangen, een leven dat klopt en we het onze kunnen noemen. Hiermee ontdekken we een belangrijk kompas voor het kunnen maken van keuzes: de juiste keuzes hangen samen met wat we als een waardevol leven beschouwen.
Die overweging horen naar mijn overtuiging ook bij het serieus nemen van je vrijheid in een wereld die dat mogelijk maakt. Dat doen we samen, daar scheppen we samen de voorwaarden voor. Het motto van het humanistische verbond is niet voor niets zelf denken, samen leven.
Uiteindelijk zijn wij als individuen de laatste instantie die ons leven bepalen. De bewuste keuze is een individuele aangelegenheid die kenmerkend is voor een volwassen mens die op eigen benen wil staan. Echt kunnen kiezen – in de betekenis zoals ik het hier naar voren heb gebracht – is misschien wel de uitdaging voor een volwaardig menselijk leven. Hierdoor nemen we onze vrijheid én onze verantwoordelijkheid als mens serieus. In de beslissingen die we maken geven we ons bestaan vorm.
Dat is soms beangstigend en moeilijk, maar er is geen andere weg. We kunnen niet terug naar een overzichtelijke kindertijd, we kunnen onze vrijheid proberen te ontlopen door met de massa mee te bewegen, door ons te spiegelen in de ideaalbeelden die in de media en tijdschriften over elkaar heen buitelen. Ze vertellen ons wat hip en succesvol is, bieden telkens weer nieuwe mogelijkheden en creëren nieuwe keuzes. Maar zijn dat ook onze keuzes?
En in die zin is het lied van Dirk Witte natuurlijk nog hartstikke actueel en geen spat verandert.
Het leven is heerlijk, het leven is mooi.
Maar – vlieg uit in de lucht, en kruip niet in een kooi! Mensch! durf te leven!
Je kop in de hoogte, je neus in de wind,
En lap aan je laars hoe een ander het vindt!
Hou een hart vol warmte en van liefde in je borst, Maar wees op je vierkante meter een Vorst!
Wat je zoekt kan geen ander je geven!
Mens durf te kiezen!
Martijn Rozing